LITERAIRE
AARDVERSCHUIVING:
Bob Dylan krijgt Nobelprijs voor literatuur
(Een eerdere versie van dit artikel is gepubliceerd in het
“Antilliaans Dagblad”van 24 oktober 2016).
Sinds Homerus zijn poëzie en muziek nauw met elkaar
verweven. Goede poëzie drijft op muzikale golven. En als er
één persoon is op wie dat van toepassing is, dan is dat wel
Bob Dylan aan wie dit jaar de Nobelprijs voor literatuur is
toegekend. Als een eigentijdse troubadour zingt hij zijn
gedichten. Gedichten die grossieren in krachtige poëtische
beelden. Dylan tovert met taal.
De toekenning van de Nobelprijs voor literatuur aan Bob
Dylan is een literaire aardverschuiving, een verschuiving
van grenzen, want dit betekent dat schrijvers van
liedteksten gerekend worden tot het letterkundig domein. Een
opmerkelijk besluit.
Reacties
Wie had dat
ooit gedacht dat Bob Dylan de Nobelprijs voor literatuur zou
krijgen.
“The times they are a’changing”
om de titel van een bekende compositie van Bob Dylan te
citeren.
Er is in literaire kringen verdeeld gereageerd op de
Nobelprijs voor literatuur voor Bob Dylan. Salman Rushdie
die zelf allang de Nobelprijs had moeten krijgen en die in
“The Ground Beneath Her Feet” (1999) duidelijk affiniteit
betoonde voor popmuziek, was in zijn nopjes met de
Nobelprijs voor literatuur voor Bob Dylan. Gevraagd om
commentaar op de toekenning zei hij dat hij de hele dag
muziek van Bob Dylan zou gaan beluisteren om te vieren dat
Bob Dylan bekroond was met de hoogste literaire prijs.
Aanvankelijk reageerde Bob Dylan niet op de toekenning van
de Nobelprijs. Na iedereen twee weken in het ongewisse te
laten of hij de Nobelprijs zou aanvaarden, verklaarde hij
dat hij natuurlijk de prijs zal accepteren en dat hij “als
het kan”op 10 december de prijs in Stockholm in ontvangst
zal nemen. Op 16 november 2016 maakte hij bekend dat
hij vanwege “eerder geplande verplichtingen” niet aanwezig
kan zijn bij de Nobelprijsceremonie in Stockholm.
Net voor het verstrijken van de deadline heeft Bob Dylan op
3 juni 2017 zijn officiële Nobelprijstoespraak ingeleverd op
een audioband, zodat hij het geldbedrag dat hoort bij de
Nobelprijs (ongeveer 850.000 euro) kan krijgen.
De discussie over de toekenning van de Nobelprijs aan Bob
Dylan is niet verwonderlijk, want in tegenstelling tot
andere laureaten heeft Bob Dylan geen serie boeken op zijn
naam staan die meesterwerken zijn. Wel heeft hij in zijn
meer dan vijftigjarige carrière talloze liedjes geschreven
die inmiddels behoren tot de klassiekers van de American
Song Book. Dat was de overweging van het Nobelprijscomité om
hem de prijs toe te kennen.
Het is moeilijk om in te schatten welke composities van Bob
Dylan de doorslag hebben gegeven om hem de Nobelprijs voor
literatuur te geven, maar het zou zo maar kunnen dat
“Mr. Tambourine Man” (1965) en
“Like a
Rolling Stone” (1965) hiervoor
verantwoordelijk waren. Het zijn deze twee liederen die
imponeren met hun rijkdom aan prachtige poëtische beelden
die op je netvlies gebrand blijven.
Maar misschien was het ook de duizelingwekkende waterval van
beelden uit
“Tangled up in blue”
(1975) die
het
Nobelprijscomité ertoe bewogen heeft om juist deze
liedschrijver de Nobelprijs toe te kennen.
Dylan
Geboren op 24 mei 1941 als Robert Allen Zimmerman in Duluth,
Minnesota, begon Bob Dylan als exponent van de
protestgeneratie in de jaren zestig. Daarna nam hij afstand
van de protestfase en schreef hij meer dan ooit liefdes – en
haatliederen. Eind jaren zeventig stortte hij zich op
religieuze liederen. Toen hij medio jaren tachtig weer over
zijn religieuze fase heen was, keerde hij terug naar zijn
“love and hate songs”.
Hij gaat nog steeds op tournee met zijn “Never Ending Tour”.
Onlangs trad hij nog op tijdens de “Desert Trip”, waar het
publiek zich erover beklaagde dat hij hen niet begroette en
niet de minste moeite nam om contact me hen te maken.
Hij neemt nog steeds platen op. De laatste twee platen zijn
nummers die Frank Sinatra eerder opnam, en zijn een ode aan
deze voormalige steunpilaar van de gevestigde orde. Van
anti-establishment naar establishment dus, van protestzanger
naar zanger van levensliederen. Fascinerend.
Thema’s
Bob Dylan brak in de jaren zestig door met klassiekers als
“Blowing
in the wind” (1963), “Masters
of War” (1963) en
“The
times they are a’changing” (1964). Het
werden lijfliederen van de burgerrechtenbeweging in de jaren
zestig en demonstranten tegen de oorlog in Vietnam. Hij zong
tijdens de “March on Washington”waar op 28 augustus 1963
Martin Luther King zijn beroemde “I have a dream”-speech
uitsprak op de trappen van het Lincoln Memorial. Maar op een
bepaald moment kreeg Bob Dylan schoon genoeg van zijn rol
als revolutionaire voorman en verdwenen in zijn oeuvre
protestliedjes naar de achtergrond.
Zijn nieuwe hoofdthema werd de liefde, of beter gezegd, het
lijden door de liefde, waar hij al eerder over zong in het
bittere
“Don’t think twice it’s allright” (1963).
Het meest treurige liefdeslied van Bob Dylan is
“If
You see her, say hello” (1975) waarin
hij schrijft over een geliefde die hem verlaten heeft. Keer
op keer komen de beelden terug van dag dat zij hem verlaten
heeft. Waar zij naar toe is gegaan, dat weet hij niet. Er
zijn geruchten dat ze naar Tanger is gegaan. Een vriend van
hem die naar Tanger gaat, drukt hij op het hart om
alstublieft niet tegen zijn ex te zeggen dat hij nog vaak
aan haar denkt.
In zijn songs komen de verschillende gezichten van liefde
voorbij. Zijn liefdesliederen kunnen heel bijtend zijn,
zoals
“Idiot Wind” uit 1975 waarin hij zich erover verwondert
dat zijn idiote ex-geliefde weet adem te halen. Maar soms
kan hij heel teder uit de hoek komen, zoals in
“Forever
Young” (1974) waarin hij een niet nader gedefinieerd
persoon, naar verluidt een van zijn kinderen, toewenst dat
hij of zij altijd een opgewekt hart mag hebben.
Naast liefde is een ander belangrijk en verrassend
hoofdthema het leven als zwerver. Zijn bekendste lied over
zwervers is
“Like a
Rolling Stone”
dat gaat over een meisje van gegoede komaf dat ontdekt dat
het zwerversbestaan helemaal niet zo romantisch is. Volgens
de legende vloeide dit lied in één keer uit zijn pen.
Naast maatschappijkritiek, de liefde en het zwerversbestaan
is religie een belangrijke thema in het oeuvre van Bob
Dylan. Eind jaren zeventig werd hij lid van een
Pinkstergemeente. Composities als
“Every grain of sand” (1981) en
“Jokerman” (1983) hebben een religieuze inslag. Op 27
september 1997 trad Bob Dylan in Bologna op tijdens een
eucharistisch congres dat ook werd bijgewoond door Paus
Johannes Paulus II. Bij
deze gelegenheid bracht hij onder meer
“Knocking on Heaven’s Door” (1973) ten
gehore. Een compositie die hij geschreven had voor de film
“Pat Garrett and
Billy the Kid” van Sam Peckinpah.
Invloeden
Bob Dylan is sterk beïnvloed door de folkzanger Woody
Guthrie. Op het debuutalbum van Bob Dylan staat “Song for
Woody” dat aan deze bekende folkzanger is opgedragen. Vanaf
1961 kreeg Bob Dylan bekendheid toen hij zich vestigde in
het bij de creatieve wereld zeer populaire Greenwich Village,
waar hij zich manifesteerde als folkzanger. Net zoals hij
weigerde om langer spreekbuis te zijn van zijn
protestgeneratie, stapte hij in 1965 met veel tumult op als
folkzanger. Opstandig als hij was, veroorzaakte hij een
furore door op het Newport Folk Festival zijn akoestische
gitaar te verruilen voor een elektrisch gitaar. Het
boegeroep in het publiek overstemde hij door nog luider te
spelen en de versterker op maximum te draaien.
Bob Dylan heeft een enorme invloed
gehad op de popmuziek. Dit kwam ook
tot uitdrukking in de Pulitzerprijs die hij op 7 april 2008,
kreeg voor zijn “profound impact on popular music and
American culture, marked by lyrical compositions of
extraordinary poetry”. Onder invloed van Bob Dylan gingen
“The Beatles” meer aandacht besteden aan de teksten van hun
liederen. “Ballad of a thin man” (1965) van Bob Dylan
schijnt John Lennon geïnspireerd te hebben om
“Nowhere man”
(1965) te schrijven.
Zijn liedjes werden ook door anderen vertolkt.
“Mr. Tambourine Man” en “All I really want to do” werden grote
hits voor “The Birds”, net als “Mighty Quinn”voor “Manfred
Mann”. “Guns ’N Roses” scoorden een grote hit met
“Knocking on Heaven’s Door”.
En natuurlijk namen “The Rolling Stones”
“Like a
Rolling Stone” op en dit lied maakt deel uit van hun vaste
repertoire bij optredens.
“Like a
Rolling Stone” staat op
het live-album “Stripped” van “The Rolling Stones”dat in
1995 werd uitgebracht. Dertig jaar dus nadat Bob Dylan dit
nummer had uitgebracht. Bob Dylan en “The Rolling Stones”
hebben tot nu toe maar één keer dit nummer samen gespeeld op
het podium en dat was in 1998 in Rio de Janeiro voor een
uitzinnige menigte.
Bob Dylan inspireerde ook andere zangers om net als hij,
poëtische liederen te schrijven, de poëtische
“singer-songwriter” was geboren. Joni Mitchell en Randy
Newman volgden zijn voorbeeld. Met het toelaten van de
poëtische
“singer-songwriter” tot het Walhalla van de
literaire wereld, plaveide Bob Dylan ook de weg voor
pleitbezorgers van Randy Newman en Joni Mitchell om op de
deur te kloppen van het Nobelprijscomité.
“Knocking on Heaven’s Door”
dus.
President
Obama
De invloed van Bob Dylan beperkt zich niet tot muziek en
literatuur. President Obama is een grote fan van Bob Dylan.
Toen Bob Dylan in 2010 optrad in het Witte Huis kwam hij
niet opdagen voor de generale repetitie, ging hij niet op de
foto met President Obama, en na zijn optreden gaf hij een
hand aan de president, en verdween. President Obama vond dat
helemaal geen probleem:
“Here’s what I love about Dylan: He was exactly as you’d
expect he would be. He wouldn’t come to the rehearsal;
usually, all these guys are practicing before the set in the
evening. He didn’t want to take a picture with me; usually
all the talent is dying to take a picture with me and
Michelle before the show, but he didn’t show up to that. He
came in and played ‘The Times They Are A-Changin’.’ A
beautiful rendition. The guy is so steeped in this stuff
that he can just come up with some new arrangement, and the
song sounds completely different. Finishes the song, steps
off the stage – I’m sitting right in the front row – comes
up, shakes my hand, sort of tips his head, gives me just a
little grin, and then leaves. And that was it – then he left.
That was our only interaction with him. And I thought:
That’s how you want Bob Dylan, right? You don’t want him to
be all cheesin’ and grinnin’ with you. You want him to be a
little skeptical about the whole enterprise. So that was a
real treat.“
Het gedrag van Bob Dylan doet denken aan dat van de
componist Ludwig van Beethoven, die in adellijke kringen
bekend stond als een ongelikte beer aangezien hij alleen
respect had voor kunstenaars.
Toen de schrijver Goethe en
Beethoven in juli 1812 samen wandelden in Teplitz kwamen ze
de Oostenrijkse Keizerin Maria Ludovica en haar gevolg
tegen. Goethe boog nederig zijn hoofd en deed een stap opzij
voor het adellijk gezelschap. Maar Beethoven liep gewoon
kaarsrecht door waardoor de aristocraten voor hem moesten
wijken. Naderhand verweet hij Goethe dat hij teveel respect
heeft voor aristocraten.
|